Inhoud
Algemene inleiding
De informatie in dit document is bedoeld als aanvulling op de informatie die u al heeft gekregen van uw behandelend internist-oncoloog en de oncologieverpleegkundige. Het is bekend dat veel van de informatie die u tijdens de eerste gesprekken over uw ziekte en de behandeling krijgt verloren gaat, en dat de vragen over behandeling en mogelijk bijwerkingen meestal later komen. U kunt de informatie thuis rustig nalezen om u voor te bereiden op de behandeling die u gaat krijgen. Vragen kunt u stellen bij een volgend bezoek aan de polikliniek of via de uitgereikte telefoonnummers.
Wat is doelgerichte therapie
Bij doelgerichte therapie worden er medicijnen gegeven om kankercellen te doden of de groei ervan te remmen. Deze medicijnen richten zich op specifieke eigenschappen van kankercellen. Dit doen ze door de werking van bepaalde eiwitten van de kankercel te blokkeren. Er zijn veel verschillende eigenschappen van de kankercellen die aangrijpingspunten kunnen zijn van doelgerichte therapie. Bijvoorbeeld de ongecontroleerde groei van sommige kankercellen. Of het proces waarbij kankercellen de aanmaak van nieuwe bloedvaten stimuleren. Een belangrijke voorwaarde voor doelgerichte therapie is dan ook dat de kankercellen die specifieke eigenschappen hebben. Dit kan namelijk per kankersoort verschillen. Bij sommige kankersoorten onderzoeken we eerst of de kankercellen die specifieke eigenschappen hebben. In de meeste gevallen wordt doelgerichte therapie gegeven in tabletvorm. Er zijn ook middelen die worden gegeven via het infuus.
Algemene informatie over doelgerichte therapie kunt u vinden in de folder ‘doelgerichte therapie’ van V&VN Oncologie, op doelgerichte therapie en op www.kanker.nl.
Werkingsmechanisme voorgestelde doelgerichte therapie
EGFR-remmers
EGFR (epidermale groeifactor receptor) is een bepaald eiwit dat bij sommige kankersoorten in verhoogde mate aanwezig is. EGFR speelt een belangrijke rol bij groei van de tumorcellen, uitzaaiingen en het gaat tegen dat cellen afsterven. EGFR-remmers zijn medicijnen die deze eiwitten blokkeren. Hierdoor kan de tumorcel belemmert worden in de groei, uitzaaien en wordt afsterven van de tumorcellen niet langer tegen gegaan.
Wat is radiotherapie
Radiotherapie (bestraling) is de behandeling van kanker met bestraling. Door onherstelbare schade in het erfelijk materiaal van de kankercellen te veroorzaken verliezen deze het vermogen om zich te delen en gaan dood. Het is de bedoeling om de kankercellen te doden en de gezonde cellen zoveel mogelijk te sparen. De bestraling tast een deel van de gezonde cellen aan, maar deze kunnen zich vaak vrijwel volledig herstellen. Radiotherapie is een plaatselijke behandeling. Het heeft meestal dus alleen effect in het gebied van uw lichaam waar de stralen op gericht worden.
Algemene informatie over radiotherapie kunt u lezen in de folder “Radiotherapie” van KWF Kankerbestrijding, op bestraling en in de folders die u op de afdeling Radiotherapie krijgt uitgereikt.
Behandelplan
De radiotherapie bestaat uit bestralingen op iedere werkdag gedurende 5,5 week. Daarnaast krijgt u 7 keer cetuximab toegediend via een infuus. De eerste keer is in de week voor start van de bestralingen en daarna iedere week tot en met de laatste week van de bestraling.
De toediening van cetuximab vindt plaats op het dagcentrum Interne Geneeskunde. De toediening begint de eerste keer langzaam en zal bij de volgende behandelingen wat sneller gaan als er geen bijwerkingen geweest zijn. De reden hiervan is dat er bijwerkingen tijdens of direct na het infuus kunnen optreden. Bij de eerste kuur krijgt u een oplaaddosis, de dosering is dan hoger dan bij de volgende kuren.
Op de dag dat u de cetuximab toegediend krijgt, laat u eerst bloedprikken, waarna u de internist-oncoloog op de polikliniek bezoekt. Op basis van hoe het met u gaat en de uitslag van de bloedwaarden, zal vastgesteld worden of u de kuur kunt krijgen. De cetuximab wordt dan door de internist-oncoloog besteld bij de apotheek. De apotheek heeft ongeveer anderhalf uur nodig om de kuur voor u te bereiden.
U kunt op het klaarmaken van uw infuus wachten in verblijfsruimte De Stee. Deze comfortabele wachtruimte bevindt zich op de 1e verdieping van de polikliniek Oncologie en is bereikbaar via de
trap middenin de poli of met de lift bij Fonteinstraat 19. De medewerkers van de polikliniek wijzen u graag de weg. Ongeveer 1,5 uur na uw gesprek met de internist-oncoloog kunt wordt u op het dagcentrum verwacht. Wij raden u aan om iets mee te nemen ter ontspanning tijdens het wachten.
In totaal duurt uw bezoek aan het UMCG als u voor een kuur komt, bij de eerste kuur ongeveer 5 uur (bloed prikken, polibezoek en verblijf op het dagcentrum) en de volgende kuren 3 uur. De eerste keer dat u de kuur toegediend krijgt, zal het verblijf op het dagcentrum wat langer duren omdat u dan uitleg krijgt over de gang van zaken. Uiteraard kunt u dan ook uw vragen stellen. Wij raden u aan om deze op een briefje te verzamelen.
Tijdens en na de behandeling zal goed worden gelet op de werking en bijwerkingen van de behandeling, Soms moet de cetuximab uitgesteld worden vanwege de nog niet herstelde bijwerkingen.
Vervolg na gecombineerde behandeling
Na de laatste kuur wordt u nog een aantal keer gezien op de polikliniek van de afdeling Medische Oncologie, in verband met de eventuele bijwerkingen. De verdere controles na de behandeling worden gedaan op de afdeling Radiotherapie en de afdeling KNO of kaakchirurgie. De beoordeling van het effect van de behandeling is pas 8-12 weken na de behandeling mogelijk. Uw arts van de afdeling Radiotherapie maakt hierover afspraken met u.
Wanneer altijd bellen
Koorts
- Bij één keer koorts boven 38.5 graden
- Bij twee maal achter elkaar 38 graden koorts in een tussentijd van 6 uur
- Bij koude rillingen
Misselijkheid en braken
- Bij ernstig en aanhoudend braken gedurende 24 uur of langer
- Bij tekenen van uitdroging: droge mond, droge huid, weinig of niet meer plassen, donkere urine
Diarree
- Bij langer dan 24 uur aanhoudende diarree
- Bij tekenen van uitdroging: droge mond, droge huid, weinig of niet meer plassen, donkere urine
Obstipatie/Verstopping van de ontlasting
- Bij langer dan drie dagen aanhoudende obstipatie (harde ontlasting en/of verstopping)
Andere situaties waarin u direct moet bellen
- Bij aanhoudend bloeden van een wondje (langer dan 15 minuten)
- Bij een lang aanhoudende bloedneus (langer dan 15 minuten)
- Bij heviger bloedverlies tijdens menstruatie
- Bij hartkloppingen en duizeligheid
- Bij plotseling optredende kortademigheid, een gevoel van benauwdheid of een snelle ademhaling die u niet kunt corrigeren
- Bij pijnlijke plekjes in de mond en moeite met slikken waardoor u niet kunt eten of drinken
- Bij een pijnlijk en branderig gevoel bij het plassen
- Bij aanhoudende pijn of een branderig gevoel op de plaats van toediening van cytostatica
- Bij pijnlijke handen en voeten
- Bij elk ander nieuw verschijnsel
Bereikbaarheid afdeling
Levensbedreigende situatie: bel 1-1-2.
Spoedsituatie: situaties die niet kunnen wachten (ook niet tot de volgende ochtend of tot na het weekend), zie kopje ‘Wanneer altijd bellen’
Tijdens kantoortijden (8.30-16.30 uur, maandag t/m vrijdag) belt u met één van de oncologie verpleegkundigen via het algemene ziekenhuis nummer: 050-3616161.
Buiten kantoortijden belt u met de verpleegafdeling Medische Oncologie (D2VA) via 050-3614436 (bij geen gehoor: 050-3614435). U krijgt een oncologie verpleegkundige te spreken die zo nodig de dienstdoend internist-oncoloog inschakelt. U wordt daarna zo spoedig mogelijk terug gebeld. Dit is niet bedoeld voor vragen over bijvoorbeeld afspraken of herhaalrecepten.
Niet spoed: voor situaties die niet kunnen wachten tot het volgende polikliniek bezoek, belt u tijdens kantoortijden met één van de oncologie verpleegkundigen via het algemene ziekenhuis nummer: 050-3616161. Vraag naar de oncologie verpleegkundige die u het beste kent (of de vervanger). De oncologie verpleegkundige beoordeelt of de vraag direct beantwoord kan worden of dat overleg met de internist-oncoloog nodig is. In het laatste geval krijgt u zo snel mogelijk bericht terug. Soms krijgt u het advies eerst contact met de huisarts op te nemen.
Via e-mail worden geen vragen beantwoord. We beschouwen dit als medisch niet veilig en het mag niet van de overheid (Algemene Verordening Gegevensbescherming, 2018).
Leefregels en algemene adviezen
Algemene adviezen voor omgang met uitscheidingsproducten thuis
Alle soorten medicijnen worden in het lichaam afgebroken en afgevoerd via de uitscheidingsproducten van het lichaam: urine, ontlasting, braaksel, speeksel, zweet en sperma. Via deze uitscheidingsproducten kunnen mensen in uw omgeving blootgesteld worden aan de medicijnen of afbraakproducten daarvan. Van doelgerichte therapie is het nog onduidelijk of blootstelling aan deze stoffen via uitscheidingsproducten schadelijk is. Aangezien het medicijnen zijn die ingrijpen op de werking van cellen adviseren we u om voorzichtig om te gaan met uw uitscheidingsproducten tijdens behandeling. Met name in uw urine en ontlasting zullen afbraakproducten aanwezig zijn. Evenals in braaksel indien u de medicatie in tabletvorm krijgt.
Lichamelijk contact
Normaal menselijk contact zoals een hand geven, knuffelen en zoenen levert geen risico op voor personen uit uw omgeving.
Tijdens de behandeling blijft geslachtsgemeenschap mogelijk. Het is belangrijk om tijdens de behandeling een condoom te gebruiken tijdens het geslachtsgemeenschap. Dit is om de partner niet bloot te stellen aan eventuele schadelijke effecten van het medicijnen dat zich in alle lichaamsvloeistoffen kan bevinden. Daarnaast hebben de meeste doelgerichte therapieën schadelijke effecten op een ongeboren kind. Ook om deze reden moet u zorgen voor goede anticonceptie.
Hieronder leest u hoe u in deze periode thuis het beste om kunt gaan met uitscheidingsproducten en persoonlijke hygiëne.
Urine en ontlasting
- Als u naar het toilet gaat kunt u het beste zitten.
- Als u het toilet hebt gebruikt, sluit dan het deksel voor u doorspoelt.
- Spoel de WC na elk gebruik 2x door, en maak geen gebruik van de spaarknop.
- Was uw handen als u naar het toilet bent geweest.
Braaksel
- U kunt het beste rechtstreeks in het toilet braken. Als dit niet kan gebruik dan een emmer of een bakje.
- Leeg de emmer of het bakje in het toilet en was het daarna goed af.
- Spoel daarna het toilet 2x door, met gesloten deksel en zonder de spaarknop te gebruiken.
- Was daarna uw handen.
Persoonlijke hygiëne
- Douche of was uzelf regelmatig, bij voorkeur dagelijks.
- Trek regelmatig schone kleding aan, bij voorkeur dagelijks.
- Was sterk verontreinigde kleding apart, overig kleding kunt u met het andere wasgoed op het normale programma meedraaien.
- Draag plastic of huishoudhandschoenen als u sterk verontreinigde kleding in de wasmachine stopt.
In de zon
Als gevolg van de behandeling met doelgerichte therapie kan uw huid gevoeliger reageren op zonlicht. U kunt zonder problemen naar buiten op zonnige dagen, maar bescherm uw huid met kleding (denk ook aan een pet of hoedje) en een zonnebrandproduct met een hoge beschermingsfactor.
Kanker en voeding
Goede voeding en een stabiel lichaamsgewicht zijn belangrijk. Het vergroot de mogelijkheid om een behandeling te doorstaan en ervan te herstellen.
Goede voeding is gevarieerd en bevat:
- Voldoende energie
- Voldoende eiwitten
- Voldoende vocht
- Vitamines en mineralen
De internist-oncoloog of de oncologieverpleegkundige zal u naar een diëtist verwijzen als u een grote kans op voedings- of gewichtsproblemen heeft. Als u zelf vragen heeft over voeding kunt u deze altijd stellen aan uw arts of verpleegkundige.
Als u supplementen gebruikt of vaak vette vis eet, dan vragen wij u dit ook te bespreken met uw arts of verpleegkundige. Er kan dan worden uitgezocht of dit eventueel schadelijk is in combinatie met chemotherapie of andere medicijnen vanwege kanker.
Voor meer informatie zie www.kanker.nl of www.voedingenkankerinfo.nl
Mondzorg
Door de doelgerichte therapie kunt u last krijgen van een droge- of pijnlijke mond. In de mond kunnen blaren ontstaan, waardoor het eten pijnlijker kan worden.
Een goede mondzorg kan deze klachten voorkomen. Hiervoor adviseren wij u het volgende:
- 2 tot 3 keer per dag de tanden (of de kaak, indien u een prothese heeft) poetsen met een zachte borstel.
- Wanneer dit te pijnlijk is kunt u de mond spoelen met mondspoel middel. Doe dit minimaal 3x per dag.
- Gebruik zo min mogelijk suikerhoudend en kleverig voedsel, om de kans op gaatjes tijdens de behandeling te verkleinen.
Pijnklachten/blaren in de mond bij doelgerichte therapie
Tegen ontstoken slijmvlies door doelgerichte therapie is niet zoveel te doen. Meldt deze klachten wel altijd bij uw internist-oncoloog of verpleegkundige.
Wanneer u last hebt van de mond kunt u een paar keer per dag spoelen met een zout-soda oplossing (1tl zout, 1tl soda en 1L (lauw) water), of u kunt spoelen met kamillethee.
Voor meer adviezen verwijzen we u naar de folder ‘mondzorg bij chemotherapie’, die uw oncologie verpleegkundige u verstrekt heeft
Kanker en werk
Aan het werk blijven of het werk weer oppakken na een periode van afwezigheid kan ten goede komen aan uw welbevinden en herstel. Werk kan, naast een inkomen, afleiding en houvast bieden: de aandacht gaat even niet uit naar de ziekte, maar naar andere zaken. Ook vinden veel mensen het sociale contact met collega’s prettig.
De mate waarin mensen wel of niet kunnen werken tijdens en na de behandeling is afhankelijk van verschillende factoren. Indien uw ziekte, de bijwerkingen van de behandeling, en de soort werkzaamheden die u doet het toelaten, raden wij u aan om (voor een deel) aan het werk te blijven tijdens de behandeling. Hiervoor zijn geen algemene adviezen te geven. Bespreekt u daarom uw persoonlijke situatie met de internist-oncoloog of oncologieverpleegkundige.
Er zijn wel algemene tips en adviezen over het onderhouden van contact met uw werkgever, overleg met uw bedrijfsarts, en wetgeving. Deze informatie kunt u bijvoorbeeld vinden op de website www.kanker.nl of in de folder “Wat en hoe bij Kanker en Werk. Handleiding voor mensen die kanker hebben (gehad)” (te verkrijgen via de oncologieverpleegkundige of in het Informatiecentrum Oncologie).
Kanker en bewegen
Kanker en de behandeling daarvan hebben een grote impact op uw lichamelijke en geestelijke welzijn. Wetenschappelijk onderzoek leert dat regelmatig bewegen na de behandeling een belangrijke bijdrage kan leveren aan het opbouwen van de conditie en aan het herstel. Ook beweging tijdens de behandeling kan een positieve invloed hebben. Bewegen tijdens een behandeling vanwege kanker is meestal veilig. Vraag uw internist-oncoloog of oncologieverpleegkundige advies over bewegingsactiviteiten die in uw situatie geschikt zijn en neem contact met hen op als u meer dan “normale” klachten ondervindt ten gevolge van het bewegen.
Bijwerkingen doelgerichte therapie
Uw behandeling heeft niet alleen invloed op kankercellen, maar ook op gezonde cellen in het lichaam. Bij het opstellen van deze lijst is gestreefd naar een volledige weergave van alle bijwerkingen die bij uw behandeling op kunnen treden, maar dit houdt niet in dat alle genoemde bijwerkingen zich ook daadwerkelijk zullen voordoen. Het uitblijven van bijwerkingen wil niet zeggen dat de behandeling niet aanslaat. De volgorde waarin de bijwerkingen vermeld staan is willekeurig.
Allergische reactie
Door de behandeling kunt u een allergische reactie krijgen. De medicijnen worden door het lichaam als een lichaamsvreemde stof gezien en hierdoor kan een allergische reactie ontstaan.
Een allergische reactie begint vaak met:
- Roodheid en huiduitslag, soms met jeuk over het hele lichaam
- Verwijding van de bloedvaten
Later kunnen de volgende verschijnselen optreden:
- Duizeligheid en bloeddrukdaling
- Kortademigheid
- Bleekheid
- Gezwollen oogleden en opgezet gezicht
- Rillen
Advies:
Wanneer u zich tijdens of direct na toediening van het infuus anders voelt dan normaal dan moet u dit direct melden aan uw arts of verpleegkundige.
Een allergische reactie treedt meestal op tijdens de toediening in het ziekenhuis en kan goed behandeld worden met aanvullende medicijnen. De klachten verdwijnen na behandeling snel.
Irritatie en/of ontsteking van het mondslijmvlies
Bij geïrriteerde slijmvliezen van de mond kunnen de klachten variëren van overgevoeligheid van het mondslijmvlies tot ontstekingen. Daarom is een goede mondverzorging erg belangrijk. Ondanks goede hygiëne kan het gebeuren dat u niet meer kunt poetsen door pijnlijke plekjes en blaartjes; neem dan contact op met het ziekenhuis.
Meer informatie kunt u lezen in de folder: Mondhygiëne bij chemotherapie
Vermoeidheid/verminderde energie
U kunt merken dat u tijdens de behandeling minder energie heeft, sneller vermoeid raakt en emotioneel kunt zijn. Houd hier rekening mee in uw dagelijks leven; neem voldoende tijd om te rusten, maar probeer rust wel af te wisselen met activiteiten. Dagelijkse activiteiten kunt u gewoon blijven doen, misschien moet u het tempo wat aanpassen.
Huidreacties bij doelgerichte therapie
Bij behandeling met doelgerichte medicijnen kunnen verschillende huidreacties optreden en ook aan haar en nagels.
- Droge huid
- Huiduitslag met roodheid en bultjes
- Acné
- Keratosis pilaris; lijkt op gerstekorrels
- Hyperkeratose: eeltvorming aan handen, voeten of ellebogen
- Verkleuring van de huid en haar
Algemene adviezen:
- Draag geen knellende kleding en schoenen.
- Gebruik bij voorkeur geen zeep tijdens het douchen of baden en gebruik bij voorkeur lauwwarm water.
- Douche bij voorkeur zo kort mogelijk.
- Vermijd producten op alcoholbasis.
- Vermijd geparfumeerde producten.
- Gebruik een vettige crème, bijvoorbeeld cetametogrolcreme of vaseline-lanettecrème.
- Vermijdt felle zon, gebruik altijd een zonnebrandcrème met een hoge beschermingsfactor (30 of hoger).
Adviezen bij eeltvorming:
- Eelt op voetzolen of handpalmen vet houden met een vettige crème of zalf.
- Na het verweken van het eelt voorzichtig wegvijlen, dit kan ook door een pedicure worden gedaan.
- Bij pijnlijke eeltvorming op voetzolen, zo min mogelijk schoenen dragen. Draag alleen goed ventilerende schoenen met een stevige zool.
- Als voetzolen of handpalmen pijnlijk zijn, kan dit vaak verlicht worden door een ijskompres/ijsklontjes.
Magnesiumverlies via de nieren
In de periode dat u behandeld wordt kan het magnesium (een zout) in het bloed te laag worden. Dit geeft meestal geen klachten en wordt bij het bloedonderzoek gecontroleerd. Verschijnselen die op een te laag magnesium kunnen wijzen zijn kramp in de spieren en tintelingen in het gezicht en de handen. Mocht het magnesium gehalte in het bloed te laag zijn dan wordt dit aangevuld via een infuus of met tabletten waar magnesium in zit. Dit extra magnesium wordt toegediend zolang dat nodig is, soms tot na het voltooien van de behandeling.
Invloed op seksualiteit
Ook tijdens de chemotherapie blijft geslachtsgemeenschap mogelijk. Als gevolg van ziekte of behandeling kunt u minder of geen zin hebben in vrijen of geslachtsgemeenschap. Het is belangrijk dat u uw wensen en verwachtingen op dit gebied bespreekt met uw partner. Bij vragen op dit gebied kunt u terecht bij de internist-oncoloog of oncologieverpleegkundige.
Meer informatie over seksualiteit kunt u lezen in de folder ‘Kanker en seksualiteit’ van KWF Kankerbestrijding. Zie ook: https://www.kanker.nl/bibliotheek/seksualiteit/gevolgen/669-seksualiteit voor aanvullende informatie.