Inhoud
Algemene inleiding
De informatie in dit document is bedoeld als aanvulling op de informatie die u al heeft gekregen van uw behandelend internist-oncoloog en de oncologieverpleegkundige. Het is bekend dat veel van de informatie die u tijdens de eerste gesprekken over uw ziekte en de behandeling krijgt verloren gaat, en dat de vragen over behandeling en mogelijk bijwerkingen meestal later komen. U kunt de informatie thuis rustig nalezen om u voor te bereiden op de behandeling die u gaat krijgen. Vragen kunt u stellen bij een volgend bezoek aan de polikliniek of via de uitgereikte telefoonnummers.
Wat zijn hormonen?
Hormonen zijn stoffen die ons lichaam zelf maakt en deze stoffen regelen een groot aantal lichaamsfuncties. Hormonen worden in een aantal klieren, organen en weefsels gemaakt, bijvoorbeeld in de eierstokken.
Een belangrijke groep hormonen zijn de vrouwelijke geslachtshormonen, bestaande uit oestrogenen en progestagenen. Deze hormonen zijn nodig voor de groei en de ontwikkeling van de borsten en het baarmoederslijmvlies. De eierstokken produceren vanaf de eerste menstruatie de vrouwelijke geslachtshormonen oestrogeen en progesteron. Deze hormoonproductie staat onder invloed van een hormoon dat in de hersenen wordt gemaakt (het zogenaamde LH-RH).
De overgang
Als de overgang nadert, produceren de eierstokken steeds minder hormonen, zoals oestrogenen en op een gegeven moment houdt de aanmaak in de eierstokken op. Het is niet zo dat de productie van oestrogenen in het lichaam helemaal is gestopt na de overgang. Wel is de totale productie van oestrogenen na de overgang minder dan daarvoor. Als u de overgang al gehad hebt, bent u post-menopauzaal. Door hormonale therapie kunnen de klachten die u tijdens de overgang ondervond weer optreden, in meer of mindere mate. Bent u nog niet in de overgang (pre-menopauzaal) dan kan dit door de hormonale therapie wel in gang gezet worden.
De klachten die daarbij horen zijn de specifieke klachten die bij de overgang vaak voorkomen zoals:
- Opvliegers en transpiratieaanvallen
- Onregelmatige menstruaties of wegblijven van de menstruatie
- Minder zin in vrijen (verlies van libido)
- Vaginale droogheid
- Tijdelijke toename van botpijn als er sprake is van uitzaaiingen in de botten
- Versnelde botontkalking (osteoporose)
- Pijn en stijfheid in de gewrichten en/of spieren, vooral ’s morgens
- Stemmingswisselingen
- Gewichtstoename
- Huidafwijkingen
- Onvruchtbaarheid
Wat is hormonale therapie?
Hormonale therapie is de behandeling van kanker met medicijnen die de groei van kankercellen remmen. Deze medicijnen houden de werking van hormonen tegen die bij bepaalde kankersoorten een belangrijke rol spelen. Een belangrijke voorwaarde voor de behandeling met hormonale therapie is dat de kankercellen gevoelig zijn voor hormonen. Soms kan dit onder de microscoop gezien worden. Hormonen zijn stoffen die ons lichaam aanmaakt, bijvoorbeeld in de eierstokken en die veel lichaamsfuncties regelen. Borsten en baarmoeder zijn organen die hormonen nodig hebben voor hun groei, ontwikkeling en werking. Bij kanker in organen die hormonen gebruiken, kunnen hormonen de groei van kankercellen stimuleren. Het doel van de hormonale therapie is deze stimulerende werking te stoppen of beperken.
Algemene informatie over hormonale therapie kunt u vinden in de folder “Hormoontherapie” van het KWF, op hormoontherapie en op www.kanker.nl
Behandelplan
De behandeling die u gaat krijgen bestaat uit tabletten en/of injecties.
De tabletten neemt u thuis in. Injecties worden door uw huisarts gegeven of in het ziekenhuis. Daarnaast kunnen nog andere medicijnen voorgeschreven worden ter ondersteuning van de behandeling.
Op de dag dat u start met de behandeling, laat u eerst bloedprikken, waarna u de internist-oncoloog op de polikliniek bezoekt. Op basis van hoe het met u gaat en de uitslag van de bloedwaarden, zal vastgesteld worden of kunt beginnen met de behandeling. De medicatie wordt dan door de internist-oncoloog voorgeschreven op een recept. U kunt deze medicatie ophalen bij de poliklinische apotheek in het UMCG. De apotheek heeft enige tijd nodig om de medicatie voor u te bereiden. Het is ook mogelijk om de medicijnen bij uw eigen apotheek op te halen.
Uiteraard kunt u uw vragen stellen tijdens het polikliniek bezoek. Wij raden u aan om deze op een briefje te verzamelen.
Een aantal weken na start van de behandeling krijgt u een telefonische afspraak met de oncologieverpleegkundige. Daarna krijgt u weer een afspraak op de polikliniek van afdeling Medische Oncologie. Er wordt dan opnieuw bloed geprikt en u wordt gezien door een internist-oncoloog . Als de werking goed is en de bijwerkingen acceptabel zijn, kan de internist-oncoloog besluiten om door te gaan met de behandeling.
Hormonale therapie: tabletten
Als hormonale therapie als tablet wordt gegeven, zijn er verschillende mogelijkheden. Deze zijn: Anastrozol, Tamoxifen, Letrozol, Exemestaan, Megestrol. Welke u krijgt voorgeschreven wordt met u door de internist-oncoloog besproken.
Inname van de tabletten
Neem de tabletten in volgens de door uw behandelend arts voorgeschreven dosering
- Dagelijks innemen, bij voorkeur op een vast tijdstip.
- Mocht u een dosis zijn vergeten en gebruikt u dit medicijn 1 keer per dag: duurt het nog meer dan 8 uur voor u de volgende dosis normaal inneemt? Neem de vergeten dosis dan alsnog in. Duurt het nog minder dan 8 uur? Sla de vergeten dosis dan over.
- Volg het voorschrift van de apotheek.
Hormonale therapie: injecties
Als de hormonale therapie (ook) als injectie voorgeschreven wordt, zijn er 2 mogelijkheden. Deze zijn: fulvestrant en leuproreline. Uw internist-oncoloog bespreekt met u welke u voorgeschreven gaat krijgen.
Toedienen van injecties
Fulvestrant (Faslodex)
Toediening van de injecties volgens voorschrift van uw arts.
Iedere keer krijgt u 2 injecties, 1 in iedere bilspier. Het is niet mogelijk om dit zelf te doen. De injecties kunnen gegeven worden door een verpleegkundige in het ziekenhuis of door uw huisarts.
Leuproreline (Lucrin)
Leuproreline wordt toegediend via een injectie in de huid of in de spier. Uw arts zal aangeven of u dit 1 keer maand of 1 keer per 3 maanden moet krijgen.
Dit kan door een verpleegkundige in het ziekenhuis gedaan worden of door uw huisarts.
Bereikbaarheid afdeling
Levensbedreigende situatie: bel 1-1-2.
Spoedsituatie: situaties die niet kunnen wachten (ook niet tot de volgende ochtend of tot na het weekend), zie kopje ‘Wanneer altijd bellen’
Tijdens kantoortijden (8.30-16.30 uur, maandag t/m vrijdag) belt u met één van de oncologie verpleegkundigen via het algemene ziekenhuis nummer: 050-3616161.
Buiten kantoortijden belt u met de verpleegafdeling Medische Oncologie (D2VA) via 050-3614436 (bij geen gehoor: 050-3614435). U krijgt een oncologie verpleegkundige te spreken die zo nodig de dienstdoend internist-oncoloog inschakelt. U wordt daarna zo spoedig mogelijk terug gebeld. Dit is niet bedoeld voor vragen over bijvoorbeeld afspraken of herhaalrecepten.
Niet spoed: voor situaties die niet kunnen wachten tot het volgende polikliniek bezoek, belt u tijdens kantoortijden met één van de oncologie verpleegkundigen via het algemene ziekenhuis nummer: 050-3616161. Vraag naar de oncologie verpleegkundige die u het beste kent (of de vervanger). De oncologie verpleegkundige beoordeelt of de vraag direct beantwoord kan worden of dat overleg met de internist-oncoloog nodig is. In het laatste geval krijgt u zo snel mogelijk bericht terug. Soms krijgt u het advies eerst contact met de huisarts op te nemen.
Via e-mail worden geen vragen beantwoord. We beschouwen dit als medisch niet veilig en het mag niet van de overheid (Algemene Verordening Gegevensbescherming, 2018).
Kanker en voeding
Goede voeding en een stabiel lichaamsgewicht zijn belangrijk. Het vergroot de mogelijkheid om een behandeling te doorstaan en ervan te herstellen.
Goede voeding is gevarieerd en bevat:
- Voldoende energie
- Voldoende eiwitten
- Voldoende vocht
- Vitamines en mineralen
De internist-oncoloog of de oncologieverpleegkundige zal u naar een diëtist verwijzen als u een grote kans op voedings- of gewichtsproblemen heeft. Als u zelf vragen heeft over voeding kunt u deze altijd stellen aan uw arts of verpleegkundige.
Als u supplementen gebruikt of vaak vette vis eet, dan vragen wij u dit ook te bespreken met uw arts of verpleegkundige. Er kan dan worden uitgezocht of dit eventueel schadelijk is in combinatie met chemotherapie of andere medicijnen vanwege kanker.
Voor meer informatie zie www.kanker.nl of www.voedingenkankerinfo.nl
Kanker en werk
Aan het werk blijven of het werk weer oppakken na een periode van afwezigheid kan ten goede komen aan uw welbevinden en herstel. Werk kan, naast een inkomen, afleiding en houvast bieden: de aandacht gaat even niet uit naar de ziekte, maar naar andere zaken. Ook vinden veel mensen het sociale contact met collega’s prettig.
De mate waarin mensen wel of niet kunnen werken tijdens en na de behandeling is afhankelijk van verschillende factoren. Indien uw ziekte, de bijwerkingen van de behandeling, en de soort werkzaamheden die u doet het toelaten, raden wij u aan om (voor een deel) aan het werk te blijven tijdens de behandeling. Hiervoor zijn geen algemene adviezen te geven. Bespreekt u daarom uw persoonlijke situatie met de internist-oncoloog of oncologieverpleegkundige.
Er zijn wel algemene tips en adviezen over het onderhouden van contact met uw werkgever, overleg met uw bedrijfsarts, en wetgeving. Deze informatie kunt u bijvoorbeeld vinden op de website www.kanker.nl of in de folder “Wat en hoe bij Kanker en Werk. Handleiding voor mensen die kanker hebben (gehad)” (te verkrijgen via de oncologieverpleegkundige of in het Informatiecentrum Oncologie).
Kanker en bewegen
Kanker en de behandeling daarvan hebben een grote impact op uw lichamelijke en geestelijke welzijn. Wetenschappelijk onderzoek leert dat regelmatig bewegen na de behandeling een belangrijke bijdrage kan leveren aan het opbouwen van de conditie en aan het herstel. Ook beweging tijdens de behandeling kan een positieve invloed hebben. Bewegen tijdens een behandeling vanwege kanker is meestal veilig. Vraag uw internist-oncoloog of oncologieverpleegkundige advies over bewegingsactiviteiten die in uw situatie geschikt zijn en neem contact met hen op als u meer dan “normale” klachten ondervindt ten gevolge van het bewegen.